Professor: – Stipendiatar bør kunna klaga til eit ikkje-akademisk ombod

Forrige veke var over to hundre stipendiatar frå 20 medisinske fakultet i Norden, Ukraina og det globale sør vore samla på ein konferanse i Georg Sverdrups hus på Universitetet i Oslo. 

Hovudtemaet for NorDoc-konferansen er korleis ein kan lykkast med doktorgradsutdanninga i eit endra forskingslandskap. Ein av innleiarane var John Creemers frå Det katolske universitet i Leuven i Belgia. Han er leiar for organisasjonen for doktorutdanning og helsevitskap i det europeiske systemet (ORPHEUS).

Det skriv Uniforum.

– Det er eit svært hierarkisk forhold

John Creemers har sett at ei av årsakene til at nokre må avbryta doktorgradsstudiet er at samarbeidet mellom ph.d.-kandidaten og rettleiaren går i stå. Han ser faktisk på det som den største utfordringa.

– Det er eit svært hierarkisk forhold. Om du er postdoktor eller teknikar, kan du jo berre seia at eg held det ikkje ut lenger. Men som ph.d.-student vil du tapa alt dersom du ikkje har får avslutta ph.d-studiet, trekkjer han fram.

Maktmisbruk og trakassering

Tidlegare denne veka publiserte Khrono ein artikkel om korleis doktorkandidatar i Noreg hadde vore i konflikt med rettleiaren sin og problema dei hadde med å skifta ut vedkomande.

Avisa viste til forskingsprosjektet til førstelektor Johan Kristian Andreasen ved Universitetet i Agder. Der fortalde 106 stipendiatar om sine erfaringar med byte av rettleiar. 

Dei vanlegaste grunnane til eit brot mellom stipendidaten og rettleiaren var fråverande eller uinteresserte rettleiarar, fagleg mismatch eller autoritær og nedlatande kommunikasjon. Detaljstyring og mistillit, maktmisbruk og trakassering og usemje mellom rettleiarar, var andre årsaker informantane gav opp. 

– Må ha obligatorisk kurs for alle rettleiarar

John Creemers trur løysinga på ein slik konflikt først og fremst vil vera å hindra den oppstår. Det er eit ansvar som det respektive universitetet må ta, er han overtydd om.

– Universiteta bør ha eit obligatorisk kurs for alle som skal vera rettleiarar. Det er heilt opplagt akkurat på same måte som at me treng eit førarkort for å kjøra ein bil, peikar han på.

Professoren frå Belgia viser også til at du går frå å ha gjort god forsking som postdoktor til brått å bli professor.

– Då får du ei stor mengde med ansvar utan at du har blitt øvd opp i det. Så professorane kan få eit obligatorisk to dagar langt kurs med viktige tema som til dømes korleis dei skal takla konfliktar og kva reglar og reguleringar som gjeld, er rådet hans. 

Brukte for lang tid på å gå til ombodet

Samtidig meiner han at det er viktig å ta tak i problema straks dei dukkar opp. For på universitetet der han jobbar, gjekk folk til ombodet altfor lang tid etter at problemet hadde oppstått. Han fortel at ein av tre enda opp med å forlata ph.d.-studiet. Det var grunnen til at både Universitetet i Amsterdam og Karolinska institutet endra prosedyrane på dette området.

– Dei begynte å bruka dei teknisk-administrative tilsette som ombod i staden for professorane som me alltid brukar. For me trudde at når ombodet var ein professor kunne han snakka til den problematiske rettleiaren som ein fagfelle på like fot.

– Røyndomen lærte oss at doktorgradskandidatane hadde ein høg terskel før dei gjekk til eit ombod, for dei tenkte at alle professorar er like og helst vil stansa den som klagar, fortel han.

90 prosent valde det ikkje-akademiske ombodet

Ifylgje Creemers blei endringa ei velsigning både for Universitetet i Amsterdam og Karolinska institutet. Der overlet dei ombodsrolla til dei som administrerte forskarutdanninga. Då blei terskelen for å klaga mykje lågare.

– Begge stadene viste det seg at når dei fekk valet mellom å gå til eit akademisk eller eit ikkje-akademisk ombod, valde 90 prosent det ikkje-akademiske ombodet. Også ved Det katolske universitetet i Leuven hadde me den same erfaringa, og derfor vil me no endra systemet, fortel Creemers.

– No er problemet at det er ein høgare terskel for ein teknisk-administrativt tilsett å gå til ein professor og fortelja vedkomande at noko må endrast, legg han til.

– Kan vera naudsynt med vitskapleg kompetanse

Me har presentert synspunkta til John Creemers til Karl Henrik Storhaug Reinås. Han er leiar for Stipendiatorganisasjonen i Noreg og PR-sjef for UiODoc på Universitetet i Oslo.

Han gir Creemers delvis rett i det han seier, men deler ikkje synet på kva konsekvensen bør bli. 

– Maktubalansen i akademia kan gjera at det er vanskeleg å rapportere om problematiske utfordringar med å vera stipendiat til nokon som sit i ein overordna stilling. Slik sett har Creemers eit godt poeng. Det kan vera lurt å tilsetja nokon med teknisk-administrativ bakgrunn i staden for nokon med professorkompetanse, skriv han i ein epost til Uniforum.

Storhaug meiner imidlertid at problemstillinga er kompleks, sidan det i nokre tilfelle også vil vera naudsynt å ha vitskapleg kompetanse for å kunna vurdera vitskaplege forhold.

– Til dømes vil forskingsetikk og faglege standardar kunna krevja at ein har vitskapleg bakgrunn sjølv. Det vil særlieg gjelda når ein har eit vitskapsombod, slik som på UiO, som skal fanga opp eit mangfald av forhold og utfordringar ved vitskapleg praksis og ikkje utelukkande fokusera på utfordringar for stipendiatar, slik eit stipendiatombud (liknande studentombod) vil kunna, understrekar han.

Fagforeiningar kan nekta å hjelpa

Storhaug set fingeren på at utfordringa ved mange norske institusjonar er at dei verken har stipendiatombod eller vitskapsombod. 

– Då er einaste reelle moglegheit for å få hjelp og assistanse frå ei fagforening. Viss ein ikkje melder seg inn i ei fagforeining før ei utfordring oppstår, vil mange fagforeiningar nekta å hjelpa når ein først melder seg inn. Då står ein igjen temmeleg åleine, peikar han på. 

Etter hans oppfatning må dei stipendiatane som opplever utfordringar, hjelpast først og fremst ved at det blir oppretta fleire vitskaps- og stipendiatombod rundt om i landet, eller ved at ein skulerar studentomboda slik at dei også får kompetanse og mandat til å hjelpa stipendiatar. 

– Det kan vera ein god idé å tilsetja nokon med teknisk-administrativ bakgrunn, men desse bør også ha tilgang til å kunna konferera med nokon med vitskapeleg kompetanse ved behov, slik at ein kan sikra ei forsvarleg behandling av ulike utfordringar stipendiatar har, skriv Storhaug i eposten til Uniforum.